Nhân Quyền và cấm vận vũ khí

Ngày 4/6, Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Leon Edward Panetta đã có cuộc gặp với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng trong chuyến thăm Việt Nam sau khi ghé thăm Cam Ranh đầy ấn tượng.

Trong cuộc tiếp kiến này Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng ngỏ ý yêu cầu Hoa kỳ sớm dở bỏ lệnh cấm vận vũ khí sát thương đối với Việt Nam.

Bộ trưởng quốc phòng Việt Nam và Bộ trưởng quốc phòng Hoa Kỳ gặp nhau tại Hà Nội.(ngày 4 tháng 6, 2012) AFP

Cam kết đầy hứng khởi

Đối thoại Shangri-La, An ninh châu Á tổ chức tại Singapore từ ngày 1 đến 4 tháng 6 chấm dứt với dư âm bầu không khí hào hứng cho các nước Đông Nam Á sau phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon Panetta.

Bộ trưởng Panetta tuyên bố Mỹ sẽ tăng cường quan hệ đối tác với Việt Nam, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, và New Zealand. Tuy nhiên điều mà ông gây ấn tượng nhất là cam kết rằng Mỹ sẽ triển khai 60% lực lượng hải quân và không quân ở Thái Bình Dương cũng như tăng số lượng các cuộc tập trận tại đây. Có nghĩa là sáu trên tổng số 11 hàng không mẫu hạm của Mỹ sẽ được triển khai tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Những cam kết này mở ra rất nhiều điều cho các nước trong khu vực. Tuy nhiên Mỹ không làm hết mọi nhiệm vụ bao biện nhưng cần sự hợp tác của các nước nhằm giữ gìn hòa bình và sự ổn định trong khu vực.

Hoa Kỳ sẽ triển khai 60% lực lượng hải quân và không quân ở Thái Bình Dương cũng như tăng số lượng các cuộc tập trận tại đây.

Thách thức về trang bị

Thách thức của từng nước có khác nhau từ sự lệ thuộc kinh tế với Trung Quốc cho đến ràng buộc đồng minh với Hoa Kỳ. Việt Nam là nước lệ thuộc lớn nhất vào kinh tế đối với Trung Quốc. Mặc dù theo báo cáo mới nhất của Wold Bank cho thấy thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam vẫn là Hoa Kỳ,

Bộ trưởng quốc phòng Việt Nam và Bộ trưởng quốc phòng Hoa Kỳ gặp nhau tại Hà Nội.(ngày 4 tháng 6, 2012) AFP

Trung Quốc chỉ đứng thứ năm trong bảng xếp hạng nhưng lại là nước có ảnh hưởng lớn nhất về kinh tế. Việt Nam nhập một số lượng nguyên liệu thô khổng lồ từ Trung Quốc để gia công xuất khẩu.

Bên cạnh đó những dự án lớn đa số được Trung Quốc cấp vốn với lãi suất ưu đãi để cho Trung Quốc trúng các gói thầu.

Trong khi đó Philippines được sự quan tâm trực tiếp và có trách nhiệm của Hoa Kỳ qua hiệp ước phòng thủ chung Mỹ Phi năm 1951. Manila tuy yếu nhất vùng về khả năng quốc phòng nhưng lại mạnh nhất về vai trò đồng minh của Mỹ.

Liên minh này cho phép các nước như Úc, Hàn Quốc, Nhật Bản có thế tiếp tay với Philippines trong nhiều lĩnh vực trong đó quan trọng nhất là quân sự khi có chiến tranh xảy ra.

Việt Nam không có vai trò liên minh có thể là một thiệt thòi tuy nhiên thiệt thòi ấy có thể bù lại bằng cách mua vũ khí của Hoa Kỳ bên cạnh sự cung cấp của Nga hay Ấn Độ.

Sau chuyến viếng thăm cảng Cam Ranh đầy ấn tượng của Bộ Trưởng Quốc phòng Panetta, ông đã có cuộc gặp gỡ với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng vào ngày 4 tháng 6 và trong cuộc gặp này Thủ tướng Dũng đã đưa ra hai yêu cầu: Thứ nhất Hoa Kỳ cần đóng góp tích cực hơn nữa trong việc giải quyết hậu quả chiến tranh và thứ hai Hoa Kỳ cần dở bỏ lệnh cấm vận vũ khí đối với Việt Nam.

Lệnh cấm vận vũ khí vẫn hiệu lực

Yêu cầu thứ nhất xem ra không phải là việc khó khăn với Mỹ. Hàng chục năm qua chương trình chống mìn bẫy tại Việt Nam đã được Hoa kỳ viện trợ. Chương trình chất độc da cam tuy không được Quốc hội Mỹ chính thức thừa nhận nhưng một số lớn tiền viện trợ nhân đạo cũng được thông qua.

Những số tiền viện trợ nhân đạo khác vẫn đang tiếp tục đổ vào Việt Nam và nhất là trong tình hình quan hệ giữa hai nước được cải thiện thì sẽ không có gì thay đổi trước yêu cầu này.

Bộ trưởng Leon Panetta tại Cam Ranh, Việt Nam (tháng16, 2012). RFA/DOD

Tuy nhiên yêu cầu thứ hai của Thủ tướng Dũng khó khả thi vì việc cấm vận vũ khí sát thương đối với Việt Nam vẫn còn hiệu lực và khó cho bất cứ một chính khách nào của Mỹ thuyết phục được Quốc hội Hoa Kỳ ngoại trừ Việt Nam.

Quốc hội Hoa kỳ sẽ được thuyết phục khi nào Việt Nam tuân thủ đầy đủ những cam kết về nhân quyền đối với công ước về nhân quyền liên Hiệp Quốc mà Hà Nội đã ký kết.

Tình trạng nhân quyền tồi tệ hiện nay giống như một bức tranh xấu xí treo trước ngôi nhà đang cố gắng mời khách ghé thăm.

Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Leon Panetta tới thăm Cam Ranh là một dấu hiệu quyết tâm mạnh mẽ của Hoa kỳ đối với việc rời bỏ các điểm sôi động khác của thế giới để tới Châu Á Thái Bình Dương. Tuy nhiên, quyền bỏ phiếu chấp thuận bán vũ khí do Quốc hội quyết định chứ không do chính phủ nào dù Dân Chủ hay Cộng Hòa. GS Carlyle Thayer

Khi được hỏi liệu tình trạng nhân quyền có phải là nhân tố quan trọng nhất để lệnh cấm vận vũ khí được dở bỏ hay không, Giáo sư Carlyle Thayer chuyên gia về Biển đông và Việt Nam thuộc ĐH New South Wales và Học viện Quốc phòng Australia cho biết:

"Dứt khoát là có. Trong một cuộc phỏng vần hết sức lý thú trên kênh truyền hình của Việt Nam, khi người phỏng vấn hỏi Đại sứ Mỹ tại Việt Nam rằng Hoa kỳ có thể nghĩ đến việc bán vũ khí cho Việt Nam hay không thì ông đại sứ trả lời rằng “không! Cho tới khi nào vấn đề nhân quyền được cải thiện!”

Và rồi trong chuyến công du của Ngoại trưởng Clinton tới Việt Nam bà cho biết là rất muốn sự quan hệ của hai nước nâng lên một mức cao hơn nữa, nhưng vấn đề nhân quyền là một cản trở. Tới phiên thượng nghị sĩ John McCain và Joe Leiberman trong chuyến đi Việt Nam đã đưa ra một danh sách dài về vấn đề cải thiện nhân quyền bị xâm phạm tại Việt Nam.

Do đó tôi tin rằng Quốc hội Hoa kỳ không thể nào dở bỏ lệnh cấm vận vũ khí giết người đối với Hà Nội và vì vậy đê nghị mua vũ khí của Hà Nội khó thành hiện thực bất kể tình hình Hoa kỳ muốn trở lại vùng Châu Á Thái Bình dương như thế nào."

Ông Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Leon Panetta tới thăm Cam Ranh là một dấu hiệu quyết tâm mạnh mẽ của Hoa kỳ đối với việc rời bỏ các điểm sôi động khác của thế giới để tới Châu Á Thái Bình Dương. Tuy nhiên, quyền bỏ phiếu chấp thuận bán vũ khí do Quốc hội quyết định chứ không do chính phủ nào dù Dân Chủ hay Cộng Hòa. Vì vậy tôi nghĩ nhân quyền là rào cản lớn nhất hiện nay cho cả hai nước.

Áp lực từ dư luận

Nhân quyền và tự do tôn giáo có lẽ là hai đề tài mà Hà Nội khó trả lời nhất trước công luận quốc tế trong những năm gần đây. Bên cạnh đó Hà Nội không thể coi thường sự vận động của một tập thể người Việt đang sống tại Hoa kỳ mà vụ thu thập hơn 150 ngàn chữ ký mới đây là một ví dụ.

Sáu trên tổng số 11 hàng không mẫu hạm của Mỹ cùng 1 số tàu ngầm hiện đại sẽ được triển khai tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương. DOD.gov

TS Nguyễn Đình Thắng, một trong những người vận động phong trào này khi được hỏi sau vụ tiếp xúc phái đoàn tại Nhà trắng, thái độ của chính phủ Mỹ có thay đổi hay không TS Thắng cho biết:

"Chắc chắn rằng nó tạo sự chú ý nhiều hơn trước đây rất nhiều. Thứ nhất chính tổng thống Obama đã nhắc đến trường hợp của Điếu Cày mà trước đây Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ không hề quan tâm đến tình trạng các blogger tại Việt Nam. Thứ hai nữa là ông Michael Posner là một người thực sự quan tâm đến vần đề nhân quyền nhưng ông ta khá yếu thế trong Bộ Ngoại giao.

Qua Thình nguyện thư thì ông ta có thế mạnh hơn bởi ông ta có thế nương theo sự quan tâm của tập thể người Việt liên lạc trực tiếp với tòa Bạch ốc cho thấy rằng Bộ Ngoại giao phải thay đổi một số chính sách về vấn đề nhân quyền.

.Rất nhiều các vị dân biểu, thượng nghị sĩ Hoa kỳ bây giờ biết rất rõ là Việt Nam đang vi phạm nhân quyền một cách trầm trọng. Việt Nam bây giờ thay thế Miến Điện để trở thành quốc gia vi phạm nhân quyền và thiếu dân chủ nhất trong toàn vùng Đông Nam Á. TS Nguyễn Đình Thắng

Ngay trong câu trả lời của ông Posner ông ta nói con số thỉnh nguyện thư nó tạo sự chú ý cho hành pháp Hoa Kỳ và ông ta khuyến khích cộng đồng người Việt tiếp tục lên tiếng với chính phủ Hoa Kỳ và đặc biệt là trực tiếp lên tiếng với chính quyền Việt Nam.

Điều đó nó sẽ tạo thuận lợi cho chính Bộ Ngoại giao Hoa kỳ trong việc đòi hỏi Việt Nam phải tôn trọng nhân quyền.

Trong Quốc hội Hoa kỳ rất nhiều các vị dân biểu, thượng nghị sĩ Hoa kỳ bây giờ biết rất rõ là Việt Nam đang vi phạm nhân quyền một cách trầm trọng. Việt Nam bây giờ thay thế Miến Điện để trở thành quốc gia vi phạm nhân quyền và thiếu dân chủ nhất trong toàn vùng Đông Nam Á."

Không mua được vũ khí của Hoa Kỳ rõ ràng là điều thiệt thòi cho Việt Nam. Do chủ trương không bị lệ thuộc qua liên minh quân sự, Việt Nam cần tự trang bị cho mình một sức mạnh vũ khí chiến lược đủ khả năng phòng thủ trước thế lực ngày càng nguy hiểm của Trung Quốc.

Sức mạnh ấy khó thành hình từ các loại vũ khí của Nga hay Ấn Độ vì cho tới nay ai cũng thấy rằng chúng có thể rẻ nhưng không đủ uy lực so với vũ khí của Trung Quốc.

Vũ khí tối tân của Hoa Kỳ có thể cân bằng với đối phương trên nhiều mặt. Từ tầm xa tới tính chính xác và nhất là khả năng sát thương của chúng đã được chứng minh qua nhiều cuộc chiến tranh hồi gần đây.

Vi phạm nhân quyền không còn là chuyện nội bộ của Việt Nam khi hình ảnh của người bị đánh, bị sách nhiễu xuất hiện ngày một nhiều trên mạng. Đàn áp nhân quyền và mua vũ khí là hai chủ đề không thể tách rời.

Rào cản nhân quyền

Nói với báo chí trên tàu USNS Richard E. Byrd Bộ trưởng Quốc phòng Hoa kỳ Leon Panetta cho biết Hoa kỳ và Việt Nam đã đi một chặng đường dài, cụ thể trong quan hệ quốc phòng, Hoa kỳ và Việt Nam đã có một mối quan hệ rất phức tạp, nhưng hai nước sẽ không bị ràng buộc bởi quá khứ.

Câu nói đầy ý nghĩa này vẫn còn một gợi ý: Nên chăng hai nước đừng nên bị ràng buộc bởi vấn đề nhân quyền, vấn đề của hiện tại?

© Mặc Lâm, biên tập viên RFA, Bangkok